koren- en pelmolen "Eva" te Usquert
Gelegen aan de noordzijde van de Raadhuisstraat; opname 30-4-2009, foto B. D. Poppen.
Achtkante stellingmolen, bovenkruier
Bouwjaar: 1891
Functie: koren- en pelmolen
Kenmerken: stenen onderbouw en houten achtkant
Stellinghoogte: 8,60 meter
Belthoogte: 0,90 meter
Eigenaar: gemeente Eemsmond
Vlucht: 23,35 meter
Gevlucht: Oud-Hollands
Inrichting: 2 koppels maalstenen en 2 pelstenen met waaierkast
Voorloper 184 x 34, naloper 184 x 39 cmVrijwillige molenaars:
W. Huizenga, tel. 0595 42 47 95
en
S. Doornbos, tel. 0595 42 42 20Openingstijden: zaterdags en op afspraak.
Foto: www.usquert.net
Geschiedenis
De huidige molen werd in 1891 gebouwd door molenmaker Chr. Bremer te Middelstum, in opdracht van K. E. Welt. De nieuwe molen verving de voor S. L. Welt in 1818 gebouwde molen. Voor 1818 stond deze molen als watermolen ten noorden van Bedum, aan het Boterdiep.
De bovenste gevelsteen is waarschijnlijk afkomstig uit de verdwenen sarrieshut. De middelste herinnert aan de verplaatsing van de molen, de tekst luidt aldus:
18 5/2 18
Na ik van 't veld het water maalde
Waarvan de Boer zijn oogst afhaalde
Ben ik van Beem door Sikke Welt
Verbragt en hier weer heen gesteld.
Hij gaf aan mij een hart van Steen,
'k werk nooit vermoeit voor 't algemeen,
'k maal Garst of Rog: ja alle dagen,
Tot meel of gort, naar elks behagen.
Foto: B. D. Poppen, 2003
Op 29 december 1890 brandde de molen af en met uitzondering van het stenen onderstuk ging alles verloren.
Molenaar Welt bracht samen met de heer Büchli en andere molenaars en molenmakers een bezoek aan een tentoonstelling in Schönebeck aan de Elbe in Duitsland waar o.a. de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van graanmalen en molens konden worden bekeken. Het gevolg hiervan was, dat men besloot de nieuw te bouwen "Eva" uit te rusten met zelfzwichting en zelfkruiing (windroos).
De molen "Eva" met zelfkruiing en staart.
Deze eerste op een Groninger molen aangebrachte zelfkruiing heeft er echter maar kort opgezeten.
Over de reden van de beschadiging en het uiteindelijk weer verwijderen van de zelfkruiing zijn in het blad De Zelfzwichter, van 1982/1983 twee artikelen verschenen, waarbij de heer B. van der Veen het duidelijke antwoord verschaft.
De beide artikelen heb ik gebundeld in het bestand molen Eva te Usquert (pdf 55.419 k)De as is in 1891 gegoten bij de IJzergieterij De Prins van Oranje te 's Gravenhage en draagt het nummer 1391.
De unieke opname van de "Eva" is van omstreeks 1900.
In 1953 werd de molen door de gemeente Usquert, na vele onderhandelingen, voor fl. 3500,- aangekocht van de erven J. Dusseldorp en werd opdracht gegeven om de molen te herstellen, hetgeen tussen 1953 en 1956 plaats vond. Ook hieraan herinnert een steen (de onderste op de vorige foto) met de tekst:
KOREN- EN PELMOLEN
"EVA"
NA RESTAURATIE, IN AUGUSTUS
1956 IN GEBRUIK GESTELD
Aannemer: J. D. Medendorp
De molen "Eva" na de restauratie
in 1956.
Foto: Groninger molenarchief
De laatste restauratie 1999-2000
Eind jaren '90 volgde een nieuwe, ingrijpende restauratie, uitgevoerd door Molenbouwers Dijkstra te Sloten. Op 19 juli 2000 werden de kap en het boventafelement van de achtkant getakeld en op 18 december 2000 werd hij er, voorzien van een nieuwe luiken, een nieuwe korte spruit, een nieuwe ijzerbalk, nieuwe roosterhouten en een vernieuwd Engels kruiwerk m.b.v. een kraan van het bedrijf Kielstra uit Wirdum weer opgetakeld.
Dezelfde dag werd tevens de buitenroede gestoken en de binnenroede de volgende dag. Deze Bremer roeden, nr. 223 en 224, zijn ingekort en voorzien van nieuwe enden; ze hebben nu een lengte van 23,35 meter en zijn nieuw opgehekt, Oud-Hollands.
De koppen van de voeghouten zijn verlengd en aangelast.
De hals van de as is 2 cm hoger komen te liggen en de pensteen is iets lager gelegd, waardoor de helling van de as van 10,3% is verhoogd naar 11%.
De askop heeft zijn originele kleuren weer terug, namelijk rood met daarop een witte ster.
Op de nieuwe baard is in Gotische letters de tekst Anno EVA 1818 aangebracht.
Het jaartal 1818 is niet correct aangezien de huidige molen in 1891 is gebouwd.
De vangstok is opnieuw geverfd en voorzien van geslingerd prinsjeswerk.
De ijzeren, vóór het wiel liggende lange spruit, is evenals de korte spruit, de staart en de schoren in gebroken wit geschilderd.In de molen zijn 31 balkenden aangelast en elk voorzien van 6 glasfiber staven; alle sleutelstukken zijn verwijderd en de daardoor ontstane gaten dichtgemetseld.
Interieur
In de molen is op de twee onderste zolders, de opslagzolders, veel molen- en landbouwgereedschap tentoon gesteld.
Op de steenzolder liggen twee koppels maalstenen.
Boven het takrad (spoorwiel) op de luizolder bevinden zich drie (!) kammenluiwerken.
Foto's 30-4-2009, B. D. Poppen
Varia
De vrijwillig molenaars van de molen Eva werden opgenomen in de rubriek "Tik van de molen", die in 2009 in het Dagblad van het Noorden werd gepubliceerd.
Een oude ansichtkaart van het dorp Usquert met de molen Eva.
Het nieuwe informatiebord van de molen met de QR-code.
De molen heeft een eigen website website
Vermelding op de Nederlandse molendatabase: Eva en op de database van De Hollandsche Molen: Eva.
- Aan de Streeksterweg te Usquert bevindt zich in de boerderij Zuidpool nog een rosmolen.
Op de pagina rosmolens wordt deze beschreven.